Η εποποιΐα του 1940 μέσα από τον Αθηναϊκό Τύπο της εποχής

Και ενώ οι φαντάροι μας στο Βόρειο Μέτωπο κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες προχωρούν από νίκη σε νίκη αποθώντας τον εχθρό, το ίδιο συμβαίνει και στο κεντρικό και νότιο μέτωπο. Η προέλαση του στρατού μας συνεχίζεται ασυγκράτητη, απελευθερώνοντας τη μία μετά την άλλη τις βορειοηπειρωτικές πόλεις.

Στις 6 Δεκεμβρίου απελευθερώνεται η πόλη των Αγίων Σαράντα, το λιμάνι Porto Enta, όπως το είχαν ονομάσει οι Ιταλοί προς τιμή της Έντας, της κόρης του Μουσολίνι. Την επομένη 7 Δεκεμβρίου κατελήφθη το Δέλβινο. Η «Καθημερινή» (7 Δεκεμβρίου 1940): «Τα στρατεύματά μας καταλαβόντα την πόλιν των Αγίων Σαράντα προώθησαν τας γραμμάς των προς βορράν κάμπτοντα την ιταλικήν αντίστασιν. Άπειρα τα λάφυρα εις χείρας μας». Έγραφε σε κύριο άρθρο ο Γ. Βλάχος στην «Καθημερινή»: «Την 6η Δεκεμβρίου του 1940 επέπρωτο να απελευθερωθούν οι Άγιοι Σαράντα την 40ην ημέραν του Πολέμου, ήτοι Οκτώβριος τέσσερις ημέρες, Νοέμβριος τριάκοντα και Δεκέμβριος έξι». Στις 8 Δεκεμβρίου ο ελληνικός στρατός μπαίνει θριαμβευτής στην πρωτεύουσα της Βορείου Ηπείρου, στο Αργυρόκαστρο. Διθυραμβικά τα πρωτοσέλιδα των Αθηναϊκών εφημερίδων: «Καθημερινή» (9 Δεκεμβρίου 1940): «Τα ελληνικά στρατεύματα, μετά νικηφόρους αγώνας, εισήλθον χθες εις το Αργυρόκαστρον. Νίκη!..». «Ακρόπολις» (9 Δεκεμβρίου 1940): «Τα ελληνικά στρατεύματα απελευθέρωσαν χθες και το Αργυρόκαστρον. Το χαρμόσυνον άγγελμα μετεδόθη εις ολόκληρον την Ελλάδα διά κωδωνοκρουσιών. Πρωτοφανείς εκδηλώσεις ενθουσιασμού».

«Αθηναϊκά Νέα» (9 Δεκεμβρίου 1940): «Η κατάληψις του Αργυροκάστρου. Σήμερον θα τελεσθεί εκεί δοξολογία. Θα χοροστατήσει ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων. Οι Ιταλοί υποχωρούν εις ολόκληρον το μέτωπον». «Νέα Ελλάς» (9 Δεκεμβρίου 1940): «Το Αργυρόκαστρον κατελήφθη. Ο στρατός μας εισήλθεν την μεσημβρίαν. Με παραλήρημα ενθουσιασμού υψώθη η κυανόλευκος. Ολόκληρος η πόλις παρουσιάζει πανηγυρικήν όψιν. Τεραστία η σημασία της Νέας Μεγάλης Νίκης.

«Ασύρματος» (9 Δεκεμβρίου 1940): «Το Αργυρόκαστρον πλέει εις το γαλανόλευκον. Η ορμή του στρατού μας συνέτριψε τους επιλέκτους της ιταλικής μονάδας. Διά μέσου υψηλών ορέων τα ελληνικά στρατεύματα συνεχίζουν την προέλασίν των».

O Παύλος Παλαιολόγος έστειλε από το Αργυρόκαστρο (9 Δεκεμβρίου 1940) στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» την παρακάτω ανταπόκριση (μεταφέρουμε αποσπάσματά της). Η ανταπόκριση δημοσιεύτηκε την επομένη (10 Δεκεμβρίου 1940): «Αργυρόκαστρον, 9 Δεκεμβρίου. Από το ελεύθερον Αργυρόκαστρον, του οποίου αξιώθηκα να πατήσω το χώμα, σας στείλω με τα μάτια γεμάτα δάκρυα πατριωτικής χαράς θερμόν χαιρετισμόν. Δεν ζη κανείς στη ζωή του συγκινήσεις όπως αυτήν που δοκίμασα από το πρωί σήμερα, πρώτην ημέραν που κατέστη δυνατή η μετάβασις εις την απελευθερωθείσαν πόλιν.

Η διαδρομή από Ιωάννινα εις Αργυρόκαστρον υπήρξε περιπετειώδης και υπό πυκνήν και αδιάκοπον βροχήν επί ενός δρόμου λασπώδους. Διασχίζομεν τα πεδία των μαχών εις την μεθόριον της Κακαβιάς… Τα χωρία και αι κωμοπόλεις εκατέρωθεν της οδού, με ελληνικόν πληθυσμόν. Μετά τετράωρον περιπετειώδη διαδρομήν, ευρισκόμεθα την 10ην πρωινήν εις τα πρόθυρα της πόλεως… Ελισσόμενοι ανά τους λιθοστρώτους ανηφορικούς δρόμους ανερχόμεθα εκ την γραφικήν πόλιν… Ο Μητροπολίτης Αργυροκάστρου Παντελεήμων, αναμένων εις την εξώθυραν κατασπάζεται τον Μητροπολίτην Ιωαννίνων. Εις την αίθουσαν όπου οδηγούμεθα, ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων κάθεται εις το γραφείον οπόθεν το 1914 εκήρυξε την ένωσιν της Βορείου Ηπείρου με την Ελλάδα και αδυνατών να συγκρατηθεί ρίπτει την κεφαλήν επί του γραφείου. Όλοι κλαίμε. Ο Μητροπολίτης Αργυροκάστρου πρώτος λύει την σιωπήν. «Έφυγε η αγωνία και ο φόβος – λέγει – και ήλθε η χαρά… Οι συγκεντρωθέντες εις την αίθουσαν δακρύοντες ευλογούν τον Θεόν και ζητωκραυγάζουν υπέρ της Ελλάδος. Νέοι με κυανολεύκους ταινίας εις το στήθος απευθυνόμενοι προς τους εκπροσώπους του στρατού λέγουν: «Τώρα που ήρθατε θα ριζώσετε». Εις τα παράθυρα των οικιών κυματίζει η κυανόλευκος… Τα στρατεύματά μας διερχόμενα διά της πόλεως προς συνέχισιν της προελάσεώς των χαιρετίζονται ενθουσιωδώς υπό του ελληνικού στοιχείου, το οποίον πανηγυρίζει το εθνικόν Πάσχα του…». Και έρχεται η σειρά της ηρωικής Χειμάρας. Με μια ασυγκράτητη προέλαση του στρατού μας η πόλη της Χειμάρας απελευθερώνεται στις 23 Δεκ/ρίου. Ο Παύλος Παλαιολόγος στέλνει από την Χειμάρα στην εφημερίδα «Αθηναϊκά Νέα» (24-12-1940) ανταπόκριση με τον εύγλωττο τίτλο: «Ο στρατός μας εις Χειμάρραν. Η συγκινητική υποδοχή των κατοίκων. Η γιγαντομαχία που κατέληξε εις την κατάληψιν».

Στον ίδιο τόνο αναγγέλλουν το ευχάριστο γεγονός και άλλες εφημερίδες:
Η «Νέα Ελλάς» (24 Δεκεμβρίου 1940): Η Χειμάρρα ελευθέρα! Κατελήφθη προχθές υπό του στρατού μας. Οι Χειμαρριώτες ενηγκαλίζοντο και κατεφίλουν τους στρατιώτες».
Η «Καθημερινή» (24 Δεκεμβρίου 1940): «Τα ελληνικά στρατεύματα κατέλαβον χθες την Χειμάρραν».

Παράλληλα με τις επιτυχίες του στρατού μας στην ξηρά, σπουδαίες είναι και οι επιτυχίες στη θάλασσα. Το υποβρύχιο «Παπανικολής» τορπίλισε τρία ιταλικά πλοία. Το γεγονός αναγγέλλεται από τις εφημερίδες: Η «Νέα Ελλάς» (30 Δεκεμβρίου 1940): «Ο Παπανικολής εξακοντίζει τας τορπίλας του». Η «Ακρόπολις» (Κυριακή 29 Δεκεμβρίου 1940): «Ζήτω το ελληνικόν ναυτικόν. Το υποβρύχιον «Παπανικολής» ετορπίλισε τρία ιταλικά πλοία έξω από τον Αυλώνα».

Και οι επιχειρήσεις συνεχίζονται με αμείωτη ένταση και ασυγκράτητο ενθουσιασμό στα βουνά της Βορείου Ηπείρου παρά τις αντίξοες καιρικές συνθήκες. Σκληρός αγώνας γύρω από την Κλεισούρα. Οι Ιταλοί αιχμάλωτοι ξεπερνούν τις 15.000. Η φοβερή κακοκαιρία επηρεάζει τις επιχειρήσεις. Σε χιλιάδες ανέρχονται οι στρατιώτες με κρυοπαγήματα και με πνευμονίες, εκτός από τους τραυματίες. Και φτάνουμε στον Ιανουάριο του 1941. Στις 10 Ιανουαρίου οι Έλληνες κατέλαβαν την Κλεισούρα και το ύψωμα 1890, το Μπούπεσι – Γκλάβα.

Ο Αθηναϊκός τύπος αναγγέλλει την κατάληψη των στενών της Κλεισούρας: Η «Νέα Ελλάς» (Σάββατον 11 Ιανουαρίου 1940): «Έπεσε χθες η Κλεισούρα, μετά από θυελλώδη επίθεση του στρατού μας. Τεραστία η σημασία του νέου μας θριάμβου. Οι Αθηναίοι πανηγυρίζουν». Ο «Ασύρματος» (Σάββατον 11 Ιανουαρίου 1941): «Η Κλεισούρα κατελήφθη εν μέσω χιονοθυέλλης. Συνετρίβη η αντίστασις «αυτοκτονίας» των Ιταλών». Και η «Καθημερινή» (22 Ιανουαρίου 1941): «Η εποποιΐα της Κλεισούρας. Τα ελληνικά στρατεύματα κατέλαβον την Κλεισούρα. Εξαιρετικής σπουδαιότητος διά την εξέλιξιν των επιχειρήσεων η νέα επιτυχία».

Ως τις 19 Ιανουαρίου συνεχιζόταν η κακοκαιρία και ήταν ανησυχητική η αθρόα διαρροή τραυματιών και ασθενών από κρυοπαγήματα.

Όλον τον Φεβρουάριο συνεχίστηκαν οι επιθέσεις του στρατού μας, παρόλες τις δυσμενείς συνθήκες.
Τα «Αθηναϊκά Νέα» (Εσπέρα Κυριακής 2 Φεβρουαρίου 1941) επισημαίνουν: «Με ακατάβλητον ορμήν ο στρατός μας συντρίβει την εχθρικήν αντίστασιν και προωθεί τας θέσεις του. Διʼ επικών αγώνων κατελήφθησαν σπουδαία οχυρά». Και στις 20 Φεβρουαρίου γράφουν για τους επικούς αγώνες στην Τρεμπεσίνα: «Η ηρωική εποποιΐα στην Τρεμπεσίνα. Παρά την ενσκήψασα εκ νέου κακοκαιρίαν αι δυνάμεις μας συνεχίζουν επιτυχώς την δράσιν των. Επικοί αγώνες προς κατάληψιν στρατηγικών οχυρών».


Στις 9 Μαρτίου 1941 εκδηλώθηκε μεγάλη και ισχυρή ιταλική επίθεση, κυρίως στην περιοχή Μπούπεσι-Γκλάβα, που κράτησε έξι μέρες και η οποία τελικά αποκρούστηκε. Την επίθεση αυτή διέταξε ο ίδιος ο Μουσολίνι που είχε έρθει στην Αλβανία με την ελπίδα ότι θα έσωζε το γόητρό του.
Και ενώ οι στρατιώτες μας στο μέτωπο, για μέρες άυπνοι, πεινασμένοι, ψειριασμένοι, με πρησμένα και πληγιασμένα πόδια από τα κρυοπαγήματα, άκουγαν τους κρότους από τις οβίδες του εχθρού και ένιωθαν το φαρμακερό δάγκωμα του φόβου, με πίστη, όμως, με ιδανικά και οράματα έκαναν αξεπέραστες, υπεράνθρωπες πράξεις, άλλα τους επιφύλασσε η μοίρα.
Δυστυχώς τα πράγματα πήραν άλλη τροπή. Είχε καταστεί για τον άξονα αναπόφευκτη η γερμανική επέμβαση. Στις 6 Απριλίου γερμανικές δυνάμεις άρχισαν την επίθεση κατά της Ελλάδος.

Η «Βραδυνή» (Κυριακή 6 Απριλίου 1941), ενημερώνει για την επέμβαση: «Οι νέοι άνανδροι δολοφόνοι. Απροκλήτως οι Γερμανοί επετέθησαν κατά των ανατολικών συνόρων μας. Ο στρατός μας αμύνεται της Πατρίδος. Ήρχισαν εχθροπραξίαι εν Νοτιοσλαβία». Μετά από σκληρές μάχες και απελπισμένη άμυνα του ελληνικού στρατού στα οχυρά, οι Έλληνες αναγκάστηκαν να καταθέσουν τα όπλα. Άρχιζε η γερμανική κατοχή μέχρι την απελευθέρωση. Αποκρούσαμε στις 6 Απριλίου 1941 τις γερμανικές φάλαγγες. Πολεμούσαμε για μέρες με δυο αυτοκρατορίες. Μετά πήραμε το δρόμο του γυρισμού. Πάνω στα προαιώνια χώματα της Βορείου Ηπείρου έμειναν τα κόκκαλα των ηρωικών παιδιών μας, που παραμένουν ζωντανοί φρουροί των οσίων και ιερών της φυλής μας. Ο Ευάγγελος Παπανούτσος θα γράψει το 1980 σε άρθρο του στο περιοδικό «ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ» (Αφιέρωμα στην 28η Οκτωβρίου). «…Η νίκη στεφάνωσε τα ελληνικά όπλα γιατί τα ύψωσεν όχι η δίψα της επιτυχίας, αλλά και η θρησκευτική προθυμία της θυσίας. Αποφασίσαμε να πεθάνωμε και ενικήσαμε. Οι επιδρομείς ήρθαν με το πρόγραμμα να ζήσουν εις βάρος του μόχθου και της τιμής μας και νικήθηκαν και ντροπιάστηκαν. νικούμε γιατί θυσιαζόμαστε για την ελευθερία της ελληνικής Πατρίδος και μέσα στη συνείδηση του λαού μας έχει συνυφανθή με την έννοια του πόνου και του μαρτυρίου…».

Νικούσαμε γιατί μας οδηγούσε το όραμα της Παναγίας της Τήνου.
Η 28η Οκτωβρίου 1940 ανήκει στην ιστορία. Σε μας ανήκει η υποχρέωση να τιμούμε την επέτειο της μεγάλης εκείνης ημέρας. Να τιμούμε ένα εθνικό σύμβολο και ορόσημο της νεότερης ιστορίας μας. Να θυμούμαστε με αισθήματα ευγνωμοσύνης και τιμής όλους εκείνους τους μεγάλους νεκρούς, επώνυμους και ανώνυμους, οι οποίοι με τη θυσία τους έχουν δώσει σε μας τη δυνατότητα να ζούμε ελεύθεροι.
Η 28η Οκτωβρίου 1940 ας μείνει στη σκέψη μας σαν το ωραιότερο ξέσπασμα, η πιο θριαμβευτική και νικητήρια κραυγή της Νέας Ελλάδος.
Η συνέχεια της δόξας, ανάμεικτη με θλίψεις, περιπέτειες και ατυχίες, δεν μπόρεσε να καλύψει την μεγαλύτερη αυτή έξαρση του νεότερου Ελληνισμού.

Αν σήμερα όσοι επιζούν έχουν να καυχηθούν για κάτι λαμπρό, μεγάλο και άσπιλο, αυτή είναι η συμμετοχή τους στην εποποιΐα, η αίσθηση του θαύματος της ενότητας, αίσθηση ότι μια ψυχή, μια καρδιά και ένα σώμα πραγμάτωσαν την ένωση της φυλής για τον υπέρτατο αγώνα.
Ας είναι αιωνία των μαρτύρων η μνήμη!

Γράφει ο Νίκος Υφαντής «Πρωινός Λόγος»